ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ & ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΟ ΣΠΙΤΙ

ΣΤΕΛΙΟΣ Κ. ΚΡΑΣΣΑΣ 

Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. 31ης Ε.Π. Αθηνών 

Εργασία στο σπίτι: Ένα περίπλοκο πρόβλημα 

Το θέμα της εργασίας στο σπίτι μας απασχολεί αρκετά χρόνια. Με αυτό έχουν καταπιαστεί δάσκαλοι, πανεπιστημιακοί, κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι, φορείς της εκπαιδευτικής πολιτικής, συνδικαλιστικοί φορείς (ΔΟΕ, σύλλογοι γονέων) και οι γονείς των μαθητών. Μήπως όμως όλη αυτή η συζήτηση για την αναγκαιότητα της «δουλειάς στο σπίτι» δείχνει το «μετέωρο» του βήματός μας από το παραδοσιακό στο σύγχρονο σχολείο;

Μήπως δείχνει την αδυναμία μας να πείσουμε ή τη δυσκολία μας να πειστούμε για την ανάγκη που έχει το παιδί για παιχνίδι και δραστηριότητες;

Ειδικά τα τελευταία χρόνια αυτή είναι η πιο συνηθισμένη πρακτική που ακολουθείται στο σχολείο: 

• Βασικός άξονας (με βάση το θεσμικό πλαίσιο): η μαθησιακή διαδικασία να ολοκληρώνεται μέσα στην τάξη. 

• Οι γονείς όμως φωνάζουν και θέλουν να γίνεται δουλειά και στο σπίτι. Ειδικά στις αργίες. Γιατί έτσι έμαθαν. Έτσι γινόταν όταν ήταν αυτοί μαθητές. 

• Οι δάσκαλοι πολλές φορές δεν προλαβαίνουν «να βγάλουν την ύλη». Περισσεύουν ασκήσεις που θεωρούν καλό να τις αφήνουν για το σπίτι. 

Υπάρχει και η αγωνία των εκπαιδευτικών «να δώσουν στα παιδιά περισσότερα»: 

• κανέναν κανόνα γραμματικής, καμιά χρονική αντικατάσταση, κανένα όνομα να κλίνουν, 

• δυο – τρεις φορές την «προπαίδεια», 

• ακόμη και κανέναν ορισμό από το «Εμείς κι ο κόσμος» (Να μη μάθουν τα παιδιά τι είναι λεκανοπέδιο;). 

Βασικό είναι να μη μείνουν κενά! Άρα ας δώσουμε καμιά φωτοτυπία! 

Μια καλή έρευνα θα ήταν να καταγράψουμε πόσο χαρτί και πόσος γραφίτης καταναλώνεται σε κάθε δημοτικό σχολείο, κάθε σχολική χρονιά. Άραγε πόσα φωτοτυπικά μηχανήματα υπάρχουν; Πολλά σχολεία έχουν περισσότερα από ένα. Καμιά φορά στο διάλειμμα υπάρχει ουρά στο φωτοτυπικό, υπάρχουν και «τα διαγωνίσματα» αφού τα επαναληπτικά (του βιβλίου) δεν φτάνουν πια. 

Γιατί οι εκπαιδευτικοί ορίζουν εργασία στο σπίτι; 

Οι δάσκαλοι ορίζουν εργασία για το σπίτι («βάζουν δουλειά») για πολλούς λόγους. Κατά τους εκπαιδευτικούς η εργασία μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά: 

• να κάνουν επανάληψη και εξάσκηση σε αυτά που έμαθαν, 

• να προετοιμαστούν για την επόμενη μέρα στην τάξη, 

• να μάθουν να χρησιμοποιούν πηγές πληροφοριών, όπως οι βιβλιοθήκες, οι εγκυκλοπαίδειες κ.ά., 

• να ερευνήσουν ένα θέμα πληρέστερα, πέρα από τους χρονικούς περιορισμούς του μαθήματος στην τάξη. 

Η εργασία μπορεί επίσης να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν καλές συνήθειες και στάσεις. Μπορεί να διδάξει τα παιδιά να εργάζονται ανεξάρτητα, να ενθαρρύνει την αυτοπειθαρχία και την ανάπτυξη ευθύνης (οι αναθέσεις εργασιών στο σπίτι παρέχουν σε μερικά παιδιά την πρώτη ευκαιρία να διαχειριστούν το χρόνο τους και να τηρήσουν τις προθεσμίες) και ενθαρρύνει την αγάπη της μάθησης. 

Η εργασία μπορεί επίσης να φέρει πιο κοντά τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς. Οι γονείς που εποπτεύουν και βοηθούν τα παιδιά τους με την εργασία που τους έχει ανατεθεί, μαθαίνουν για την εκπαίδευση των παιδιών τους και για το σχολείο. 

Με τον τρόπο αυτό η εργασία στο σπίτι προορίζεται να είναι μια θετική εμπειρία και να ενθαρρύνει τα παιδιά για να μάθουν. Οι αναθέσεις εργασιών στο σπίτι δεν πρέπει, για κανένα λόγο, να χρησιμοποιούνται ως τιμωρία. 

Η χρησιμότητα 

Στην ελληνική πραγματικότητα είναι γενικά παραδεκτό, από εμπειρικά και όχι από ερευνητικά δεδομένα, πως οι εργασίες βοηθούν τα παιδιά περισσότερο: όταν γίνονται στο σχολείο, όταν αυτά που ανατίθενται ως εργασία είναι σημαντικά (έχουν ενδιαφέρον) για τα παιδιά, όταν ολοκληρώνονται επιτυχώς και επιστρέφονται με εποικοδομητικά σχόλια από το δάσκαλο. 

Μια ανάθεση εργασίας πρέπει να έχει έναν συγκεκριμένο σκοπό, να συνοδεύεται από σαφείς οδηγίες, να αντιστοιχείται, κατά το δυνατό, στις συγκεκριμένες δυνατότητες του μαθητή (εξατομίκευση) και να βοηθά στην ανάπτυξη των γνώσεων και των δεξιοτήτων του. 

Η εμπειρία των εκπαιδευτικών λέει πως, σε πιο απλό επίπεδο, στις πρώτες τάξεις, η εργασία σε μικρές ποσότητες, μπορεί να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτύξουν τις συνήθειες και τις δεξιότητες που περιγράφονται παραπάνω. Οι ίδιοι θεωρούν πως από την τέταρτη ως την έκτη τάξη, αυξάνοντας βαθμιαία κάθε έτος την ποσότητα εργασίας, μπορούμε να στηρίξουμε και τη βελτίωση της σχολικής επίδοσης. Στην έκτη τάξη και πέρα (προς το γυμνάσιο), εκπαιδευτικοί και γονείς θεωρούν πως οι μαθητές που τους ανατίθενται περισσότερες εργασίες ανταποκρίνονται καλύτερα στις τυποποιημένες δοκιμασίες (επαναληπτικά – τεστ) και κερδίζουν καλύτερους βαθμούς, στο μέσο όρο, από τους μαθητές που κάνουν λιγότερες εργασίες. 

Επισημαίνεται ότι οι διαφορές αυτές είναι καθαρά εμπειρικές, αναφέρονται συχνά από τους εκπαιδευτικούς και από τους γονείς (περισσότερο ίσως από τους δεύτερους) αλλά δεν υπάρχουν πραγματικά δεδομένα από έρευνες που να τις επαληθεύουν ή να τις απορρίπτουν. 

Ποια είναι η «σωστή ποσότητα» για εργασία στο σπίτι; 

Πολλοί εκπαιδευτικοί θεωρούν ότι η εργασία στο σπίτι είναι αποτελεσματικότερη για την πλειοψηφία των παιδιών των μικρών τάξεων (από την πρώτη μέχρι την τρίτη) όταν δεν υπερβαίνει τα 20 λεπτά κάθε ημέρα. Από την τέταρτη ως την έκτη τάξη, πολλοί εκπαιδευτικοί συστήνουν από 20 έως 40 λεπτά κάθε ημέρα για τους περισσότερους μαθητές. Στην πραγματικότητα οι γονείς αναφέρουν ότι για τις μικρές τάξεις τα παιδιά χρειάζονται τουλάχιστον 1 – 2 ώρες για να ανταποκριθούν στις εργασίες που τους ανατίθενται για το σπίτι, ενώ για τους μαθητές των μεγαλύτερων τάξεων, γενικά, η απασχόληση είναι πάνω από 2 ώρες την ημέρα. 

Τα ποικίλα αυτά όρια απασχόλησης είναι σημαντικά για μερικούς μαθητές, αν λάβουμε υπόψη τις ατομικές διαφορές. Αυτό φαίνεται και από τις συζητήσεις των γονιών με τους δασκάλους των παιδιών τους όπου εκφράζονται ανησυχίες είτε για πάρα πολύ είτε επίσης για λίγη εργασία. 

Εργασία στο σπίτι: Μια ανησυχία για ολόκληρη την οικογένεια 

Αναμφισβήτητα και η εργασία στο σπίτι είναι μια ευκαιρία για τους μαθητές να μάθουν και για τους γονείς να λάβουν μέρος στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Το ενδιαφέρον ενός γονέα μπορεί να προκαλέσει τον ενθουσιασμό σε ένα παιδί και η βοήθεια που θα του δώσει διδάσκει το σημαντικότερο μάθημα: ότι η μάθηση μπορεί να είναι διασκέδαση και αξίζει πολύ την προσπάθεια. 

Εντούτοις, η βοήθεια του παιδιού στις εργασίες στο σπίτι από τους γονείς δεν είναι πάντα εύκολη. Σε συναντήσεις που έχω με συλλόγους γονέων και στις συναντήσεις γονέων – δασκάλων, οι μητέρες και οι πατέρες ρωτούν: 

• Πώς μπορώ να βάλω τον Κωστή να κάνει την εργασία του; Κάθε μέρα γίνεται ένας αγώνας για να κλείσει την τηλεόραση και να στρωθεί να δουλέψει. 

• Γιατί η Μαρία δεν παίρνει περισσότερη εργασία; (Ή γιατί ο Γιάννης παίρνει τόσο πολλή εργασία;) 

• Πότε η Γεωργία υποτίθεται ότι πρέπει να κάνει την εργασία της; Έχει τα μαθήματα πιάνου, τα αγγλικά, κάνει κολύμβηση και με βοηθά με τις οικογενειακές μικροδουλειές. Έχει ελάχιστο χρόνο για να μελετήσει. 

• Πώς μπορώ να βοηθήσω τον Ερμάλ με τη Γλώσσα όταν δεν την καταλαβαίνω; (Ή πώς μπορώ να βοηθήσω τη Βασιλική στα Μαθηματικά, όταν δεν έχω γνώσεις γιατί δεν τέλειωσα το γυμνάσιο;) 

• Πότε να βοηθήσουμε τα παιδιά στο διάβασμα; Ξέρετε δουλεύουμε και οι δύο και γυρνάμε αργά στο σπίτι. Τα παιδιά είναι μόνα τους και συνήθως παίζουν στο δρόμο ή βλέπουν τηλεόραση. 

• Οι εργασίες στο σπίτι βοηθούν πραγματικά το παιδί μου να μάθει; 

Οι απαντήσεις σε αυτές τις ερωτήσεις – και πολλές άλλες – τονίζουν ότι οι γονείς και άλλοι που φροντίζουν τα παιδιά στο δημοτικό (αλλά και στο γυμνάσιο) ρωτούν συχνά για την εργασία γιατί ζητούν κυρίως πρακτικές ιδέες για να βοηθήσουν τα παιδιά τους στο σπίτι επιτυχώς. Έχουν όμως όλα τα παιδιά ένα τέτοιο οικογενειακό περιβάλλον, ένα σπίτι, ένα δωμάτιο που θα εξασφαλίζει συνθήκες ικανές να εργαστούν και να αποδώσουν; 

Εργασία στο σπίτι: Ένα πλαίσιο 

(Ποιος ο σκοπός; Πώς εκτελούνται; Πώς αξιολογούνται;) 

Τι είδους εργασίες μπορούμε να αναθέσουμε στο σπίτι και ποιους παιδαγωγικούς και διδακτικούς στόχους θα εκπληρώσουμε με αυτές για το γνωστικό αντικείμενο με το οποίο σχετίζονται; Πόσο έχουμε διδάξει τους μαθητές μας να δουλεύουν στο σπίτι; Πόσο γνωρίζουμε τις αδυναμίες, τις ελλείψεις, τις δυσκολίες του κάθε παιδιού της τάξης μας ώστε να εξατομικεύουμε τη δουλειά που τους δίνουμε; Με ποια κριτήρια και από ποιες πηγές συνθέτουμε τις ασκήσεις; Πόση ώρα πρέπει να ασχοληθούν στο σπίτι; Σε ποια μαθήματα θα δώσουμε εργασίες; Πόσο σίγουροι είμαστε πως είναι οι μαθητές αυτοί που τις εκτελούν και δεν υπάρχει «χέρι βοήθειας» ειδικά όταν αναθέτουμε εργασίες για τις οποίες δεν είμαστε σίγουροι πως μπορούν να τις εκτελέσουν μόνα τους τα παιδιά (Για αύριο θα έχετε αυτόν το χάρτη…); Πώς θα (αν) τις διορθώσουμε και θα επισημάνουμε τα λάθη στους μαθητές μας ή θα επανέλθουμε με νέα διδασκαλία ώστε να ανατροφοδοτηθούν τα παιδιά και να κερδίσουν από αυτές; 

Στο σημερινό σχολείο, το θέμα των εργασιών στο σπίτι αφορά μια καθιστική δουλειά που σχετίζεται κυρίως με επαναλήψεις και ανακεφαλαιώσεις ή προπαρασκευή για την επόμενη μέρα. Σε μια πιο ευοίωνη προοπτική με την επεξεργασία κάποιου σχεδίου μπορεί να αφορά (αν το παιδί γνωρίζει τους τρόπους, τη μέθοδο) την έρευνα κάποιου θέματος για τη σύνθεση, στο σχολείο, της σχετικής αναφοράς σε κάποιο σχέδιο εργασίας. 

Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο αναφέρεται, με Πράξη του Τμήματος Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2003), στην εργασία στο σπίτι. Το κείμενο αυτό και η σχετική εγκύκλιος του ΥΠ.Ε.Π.Θ. αποτελούν το θεσμοθετημένο πλαίσιο για τις εργασίες στο σπίτι. Χρειάζεται όμως μια πιο ολοκληρωμένη παρουσίαση του θέματος η οποία να στηρίζεται σε ερευνητικά στοιχεία και στις απόψεις όλων μας για τη χρησιμότητα και τη μορφή που θα πρέπει να έχουν οι εργασίες στο σπίτι (αν είναι απαραίτητες). Με βάση αυτές τις οδηγίες θα πρέπει οι εργασίες που θα αναθέτουμε στο σπίτι για τους μαθητές: 

1. Να μην είναι απλές αντιγραφές (π.χ. από εγκυκλοπαίδειες) και απομνημονεύσεις. 

2. Να είναι δυνατόν να εκτελεστούν από τα παιδιά χωρίς τη βοήθεια των γονέων. Γι’ αυτό κρίνεται σκόπιμο να εξατομικεύονται όσο είναι δυνατόν. 

3. Να τις έχει προετοιμάσει ο δάσκαλος σταθμίζοντας και τη δυσκολία και τη διάρκειά τους με βάση το μέσο μαθητή. 

4. Να μην περιέχουν δυσκολίες άλλες εκτός από ό, τι συγκεκριμένο προβλέπεται κάθε φορά να ελεγχθεί. 

5. Να δίνονται έπειτα από συζήτηση με τους μαθητές, ώστε να διευκρινίζονται οι δυ-σκολίες τους και να εξασφαλίζεται η συγκατάθεσή τους. 

6. Να μη δίνονται ως τιμωρίες. 

7. Να είναι δυνατή η παρακολούθηση και διόρθωσή τους από το δάσκαλο και να μη δίνονται όταν δεν πρόκειται να ελεγχθούν. 

8. Να είναι απαραίτητες για την απόκτηση μιας δεξιότητας. 

9. Να συμβάλλουν στην προετοιμασία της επόμενης ενότητας, χωρίς αυτό να γίνεται κατά σύστημα και υποχρεωτικά. 

10. Στην περίπτωση εργασιών και ασκήσεων που περιέχονται στα βιβλία να μην απαιτείται αντιγραφή των εκφωνήσεων στο τετράδιο. 

11. Να μην απαιτείται γραπτή εκτέλεση εργασιών που μπορούν να γίνουν με ευκολότερο και οικονομικότερο τρόπο (όπως είναι π.χ. η επισήμανση με σημάδια στοιχείων πάνω στο κείμενο και προφορική τους ανακοίνωση). 

12. Να μη δίνονται εργασίες τεχνικής φύσεως (χάρτες, κατασκευές κ.ά.), αν προηγουμένως ο δάσκαλος δεν έχει διδάξει στους μαθητές πώς γίνονται και δεν τους έχει ασκήσει μέσα στην τάξη. 

13. Να μη δίνονται για τις ημέρες αργίας του σχολείου περισσότερες εργασίες από όσες τις άλλες μέρες. 

14. Η εκτέλεσή τους για όλα τα μαθήματα να μην απαιτεί περισσότερο από περίπου 30 λεπτά για τις Α΄ και Β΄, 40΄ για τις Γ΄ και Δ΄ και 60΄ για τις Ε΄ και Στ΄ τάξεις (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, ό.π.). 

Τα παιδιά είναι πιθανότερο να ολοκληρώσουν τις εργασίες που τους αναθέτουμε στο σπίτι επιτυχώς όταν οι γονείς τα ελέγχουν. Πόσο πολύ πρέπει να ελέγχουν οι γονείς εξαρτάται από την ηλικία του παιδιού, πόσο ανεξάρτητο είναι και πόσο καλά τα πηγαίνει στο σχολείο. Οποιαδήποτε κι αν είναι η ηλικία του παιδιού εάν οι εργασίες δεν γίνονται ικανοποιητικά, απαιτείται περισσότερη επίβλεψη. Πώς όμως μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτόν το ρόλο οι γονείς; 

Με την έναρξη του σχολικού έτους, ο δάσκαλος θα πρέπει να ενημερώσει: 

• Τι είδους εργασίες θα αναθέτει. 

• Πόσο εξατομικευμένες θα είναι οι εργασίες. 

• Πώς και πόσο ο δάσκαλος θέλει να αναμιχθούν οι γονείς. 

Οι εκπαιδευτικοί πρέπει να προσέχουν: 

• εάν κάποιο παιδί αρνείται να κάνει τις εργασίες που ανατίθενται ακόμα κι αν έχει βοήθεια (π.χ. από τους δασκάλους του Τμήματος Μελέτης στο Ολοήμερο ή από τους γονείς στο σπίτι), 

• οι οδηγίες για τις εργασίες να μην είναι ασαφείς, 

• όταν δεν υπάρχει υποστηρικτικό οικογενειακό πλαίσιο, 

• όταν δεν έχει κάποιο παιδί τα αναγκαία μέσα ή τα υλικά και δεν μπορεί να του τα παράσχει το σχολείο, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις των εργασιών που του ανατίθενται, 

• όταν τα παιδιά ή και οι γονείς δηλώνουν ότι δεν μπορούν να καταλάβουν το σκοπό των εργασιών που δίνονται στο σπίτι, 

• όταν οι εργασίες που αναθέτουν είναι συχνά πάρα πολύ δύσκολες (και προκαλούν απογοήτευση) ή πάρα πολύ εύκολες (και δεν προξενούν ενδιαφέρον), 

• όταν οι εργασίες που αναθέτουν δεν είναι χρονικά ισοκατανεμημένες (π.χ. καμία εργασία δε δίνεται τη Δευτέρα, την Τρίτη ή την Τετάρτη αλλά την Πέμπτη δίνονται εργασίες σε τέσσερα μαθήματα από το δάσκαλο της τάξης και εργασία από τον εκπαιδευτικό της ξένης γλώσσας για την επόμενη ημέρα) ή 

• αν κάποιο παιδί απουσιάζει από το σχολείο (π.χ. λόγω ασθένειας) και πρέπει να εκτελέσει τις εργασίες που έχουν ανατεθεί στην υπόλοιπη τάξη χωρίς να έχει παρακολουθήσει τη διδασκαλία. 

Αν οι γονείς συνεργαστούν με το δάσκαλο μόλις υποψιαστούν ότι το παιδί τους έχει οποιοδήποτε σημαντικό πρόβλημα με τη σχολική του επίδοση τα πράγματα γίνονται ευκολότερα. Με τη συνεργασία του δασκάλου και των γονιών, μπορεί να λυθεί ένα πρόβλημα στα αρχικά στάδιά του. Οι γονείς για τους οποίους τα ελληνικά είναι μια δεύτερη γλώσσα μπορεί να ζητήσουν τη βοήθεια ενός άλλου προσώπου που είναι δίγλωσσο. Η αναφορά στη διεύθυνση του σχολείου ή στο σχολικό σύμβουλο και τον προϊστάμενο, χωρίς συνεργασία πρώτα με το δάσκαλο, δυσκολεύει την πιθανότητα να επιλυθεί το πρόβλημα. Είναι δύσκολο να λυθούν τα προβλήματα εάν οι δάσκαλοι και οι γονείς βλέπουν ο ένας τον άλλον ως εχθρούς. 

Εν κατακλείδι η εργασία που ανατίθεται στο σπίτι πρέπει να αφορά ένα ευρύ φάσμα των ενδιαφερόντων των παιδιών. Αυτό θα πρέπει να το ορίσει με υπευθυνότητα ο δάσκαλος και πρέπει να το κατανοήσουν οι γονείς. Παραδείγματος χάριν: 

• Οι διαφορετικές προσεγγίσεις στο ίδιο θέμα ή το μάθημα μπορούν να προσφερθούν για μελέτη στους μαθητές, στο πλαίσιο εκπόνησης σχεδίων εργασίας. 

• Οι πρόσθετες εργασίες μπορούν να δοθούν στους μαθητές που θέλουν να ασχοληθούν περισσότερο. 

• Οι εξειδικευμένες εργασίες μπορούν να δοθούν στους μαθητές που έχουν κάποιο πρόβλημα (αδυναμία ή δυσκολία) σε μια ιδιαίτερη γνωστική περιοχή. 

Ο δάσκαλος στην ανάθεση των εργασιών στο σπίτι πρέπει επίσης να αναρωτηθεί: 

• Είναι η εργασία που ανατίθεται συχνά πάρα πολύ δύσκολη (ή πολύ εύκολη); Έχει ίσως κάποιο παιδί μείνει πίσω και θα χρειαστεί πρόσθετη βοήθεια; Κάποιο άλλο μήπως χρειάζεται πιο δύσκολες εργασίες που να του κινούν τον ενδιαφέρον; 

• Έχει εντοπιστεί ή υπάρχει υποψία πως κάποιο παιδί έχει μια μαθησιακή δυσκολία; Σε αυτή την περίπτωση θα πρέπει να σιγουρευτεί ο δάσκαλος ότι το παιδί έχει πρόσθετη βοήθεια και αν χρειαστεί να ρυθμίσει μερικές εργασίες. 

Στο σύγχρονο σχολείο που όλοι μαζί χτίζουμε είναι βέβαιο ότι οι εκπαιδευτικοί μπορούν να διδάξουν στα παιδιά τη χαρά της ανεξάρτητης εργασίας, να τα ενθαρρύνουν στην εξερεύνηση και στην ανάληψη ευθυνών και να τους εμφυσήσουν την ιδέα πως μέσα από την εργασία θα βελτιώσουν τις δυνατότητές τους, θα επεκτείνουν τις γνώσεις τους και θα κερδίσουν τη χαρά της μάθησης.


Πηγή: http://users.sch.gr/ppiliour/papers/papers.htm