ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ (Μέρος 2ο)

ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ

Του Κώστα Χρηστάκη 

Ο Δημήτρης είναι ένα αγόρι 11 ετών, πολύ ατίθασο. Δεν πειθαρχεί στους κανόνες του σχολείου και της τάξης. Κάνει μόνο ό,τι ο ίδιος θεωρεί σωστό και παροτρύνει και τα άλλα παιδιά να κάνουν και αυτά το ίδιο. Οι σχολικές του επιδόσεις είναι μέτριες αν και φαίνεται να είναι πολύ έξυπνος. Οι δάσκαλοί του προσπαθούν να βοηθήσουν τον Δημήτρη να αλλάξει τη συμπεριφορά του, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Όταν κλήθηκαν οι γονείς στο σχολείο για να συζητήσουν και να συνεργαστούν, προκειμένου ο Δ. να βοηθηθεί να αλλάξει ή να βελτιώσει τη συμπεριφορά του, η μητέρα του ήταν αρνητική και παρατήρησε με αυτοπεποίθηση, ότι "δεν θέλει το παιδί της να πειθαρχεί στους κανόνες του σχολείου. Το θέλει 'νταή' και 'ατσίδα', γιατί μόνο έτσι θα επιβιώσει στην κοινωνία που ζούμε".

Συχνά ενοχοποιούν οι γονείς το σχολείο ή το σχολείο τους γονείς για τις ανεπιθύμητες συμπεριφορές των παιδιών. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Είναι πολύ πιο περίπλοκα σ' ό,τι αφορά τους αιτιολογικούς παράγοντες και τον τρόπο που η συμπεριφορά εκδηλώνεται. Η συμπεριφορά των παιδιών είναι προϊόν των αλληλεπιδράσεών τους με το περιβάλλον, σε συνδυασμό με τα ατομικά τους χαρακτηριστικά. Διάφοροι παράγοντες παρεμβαίνουν και με συγκεκριμένες διεργασίες προκαλείται η Α ή Β συμπεριφορά. Αν οι γονείς ξέρουν ποιοι μπορεί να είναι οι παρά-γοντες αυτοί και ποιες είναι οι διεργασίες που συντελούνται, τότε έχουν περισσότερες πιθανότητες να απαντούν με επιτυχία τα ακόλουθα βασικά ερωτήματα:

- Γιατί το παιδί μου συμπεριφέρεται όπως συμπεριφέρεται ;

- Τι θα κάμω για να ελέγξω παράγοντες και διεργασίες και να αποτραπεί η αρνητική συμπεριφορά ; 

Έχει παρατηρηθεί ότι όσο περισσότερα ξέρουν οι γονείς τόσο περισσότερο διατηρούν την ψυχραιμία τους, σκέπτονται, αναζητούν και συχνά βρίσκουν γιατί τα παιδιά τους συμπεριφέρονται με τον Α ή Β τρόπο και ανακαλύπτουν τρόπους να ελέγχουν τους παράγοντες που προκαλούν τις αρνητικές συμπεριφορές τους. Τότε συνεργάζονται πρόθυμα και αποτελεσματικά με τους ειδικούς και όλοι μαζί μπορούν να εφαρμόζουν κατάλληλες μεθόδους και τεχνικές που οδηγούν στην αλλαγή ή την βελτίωση των ανεπιθύμητων συμπεριφορών των παιδιών. 

1. Παράγοντες που συμβάλλουν στην πρόκληση ανεπιθύμητων συμπεριφορών. 

Οι παράγοντες που συμβάλουν στην πρόκληση ανεπιθύμητων συμπεριφορών είναι πολλοί. Μερικοί από αυτούς είναι οι εξής:

α. Εσωτερικοί: Είναι οι παράγοντες που συνυπάρχουν και είναι σύμφυτοι με το παιδί. Τέτοιοι παράγοντες είναι: ιατρικοί, ψυχολογικοί, κληρονομική προδιάθεση, κλπ. 

Πιο αναλυτικά, οι παράγοντες αυτοί περιγράφονται όπως παρακάτω: ιατρικοί(εγκεφαλικές βλάβες από ατυχήματα ή άλλες αιτίες, εγκεφαλικές δυσλειτουργίες, βιοχημικές ανωμαλίες, διαταραχές της ανάπτυξης, νεανικός διαβήτης, υπο/υπερθυρεοειδισμός κλπ), διάφορα σύνδρομα, όπως είναι η υπερκινητικότητα τοκοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο της οικογένειας, όταν αυτό δεν επιτρέπει την ικανοποίηση στοιχειωδών αναγκών των παιδιών, ψυχολογικοί (μαθησιακές δυσκολίες και σχολική αποτυχία, κακή αυτοϊδέα και χαμηλό αυτοσυναίσθημα, ανικανοποίητες επιθυμίες και ανάγκες του παιδιού στην πρώιμη, δηλαδή στη νηπιακή, ηλικία κλπ), κληρονομική προδιάθεση 

β. Εξωτερικοί: Οι παράγοντες αυτοί συνήθως εντοπίζονται στο οικογενειακό, στο σχολικό και στο κοινωνικό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα:

- Οικογενειακό περιβάλλον. Παράγοντες που εντοπίζονται στο οικογενειακό περιβάλλον είναι κυρίως: 

•Η αγωγή που δέχεται το παιδί από την οικογένεια. Ιδίως στις μικρές ηλικίες η αγωγή και τα πρότυπα των γονέων έχουν καθοριστική σημασία για τη συμπεριφορά των παιδιών. Απτό παράδειγμα η περίπτωση του Δημήτρη. 

• Η σχέση του παιδιού με τα πρόσωπα της οικογένειας και οι αλληλεπιδράσεις που δέχεται από αυτά. Τα παιδιά που βιώνουν ενδιαφέρον, στοργή, κατανόηση, φροντίδα, εμπιστοσύνη και αναγνώριση από την οικογένειά τους και ιδίως από τους γονείς, έχουν σοβαρές πιθανότητες να αναπτύξουν αισθήματα προσωπικής επάρκειας, ασφάλειας και αποδοχής. Όλα αυτά και άλλα που δεν είναι δυνατό να περιγραφούν εδώ, προκαλούν θετικά συναισθήματα και διευκολύνουν τη δημιουργία καλής αυτοϊδέας και ομαλής ενδοπροσωπικής και διαπροσωπικής προσαρμογής. 

•Η οργάνωση, η δομή και η λειτουργία της οικογένειας. Όταν, για παράδειγμα, η οικογένεια είναι οργανωμένη και λειτουργεί ομαλά, με αρχές και κανόνες που τηρούν όλοι, είναι πολύ πιθανόν ότι τα παιδιά θα λειτουργούν και αυτά ανάλογα. Και δυστυχώς η σημερινή οικογένεια με τα πολλά διαζύγια, την υπεραπασχόληση των γονέων και τη χαλάρωση της εσωτερικής συνοχής, δεν είναι ό,τι καλύτερο και δεν ευνοεί τη άσκηση θετικών αλληλεπιδράσεων. 

•Οι υψηλές προσδοκίες των γονέων. Όλοι οι γονείς επενδύουν στα παιδιά τους κάποιες προσδοκίες. Όταν αυτές είναι υψηλότερες από τις δυνατότητες των παιδιών και ιδίως όταν οι γονείς πιέζουν τα παιδιά τους για να ανταποκριθούν, τότε υπάρχει πιθανότητα να εκδηλώσουν ανεπιθύμητη συμπεριφορά κυρίως σε σχέση με τη μελέτη και τις επιδόσεις τους.

- Το σχολικό περιβάλλον. Παράγοντες που εντοπίζονται στο σχολικό περιβάλλον είναι κυρίως: 

•Τα προγράμματα και οι στρατηγικές διδασκαλίας. Αυτά καταρτίζονται με μέτρο τις δυνατότητες και τις ανάγκες του μέσου μαθητή. Παιδιά με πολύ χαμηλές ή πολύ υψηλές ικανότητες, παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, αν δεν αντιμετωπιστούν με κατανόηση και υποστήριξη από το σχολείο και τους γονείς, είναι πολύ πιθανόν ότι θα εκδηλώσουν ανεπιθύμητες συμπεριφορές. 

•Η στάση και η σχέση του εκπαιδευτικού με τους μαθητές του. Το θέμα αυτό έχει μελετηθεί τόσο πολύ, ώστε δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό παράγοντα. Όλοι έχομε εμπειρίες για εκπαιδευτικούς που θυμούμαστε με αγάπη και θαυμασμό και για άλλους που δεν μας ενθουσίαζαν όταν είμαστε μαθητές. Με την παρατήρηση αυτή δεν διαχωρίζουμε τους εκπαιδευτικούς σε "καλούς" και "κακούς". Ωστόσο, έχει σημασία το στυλ του εκπαιδευτικού και ο τρόπος που καθένας προσεγγίζει τα παιδιά και διαχειρίζεται τα προβλήματά τους. Μπορεί ένας εκπαιδευτικός να είναι άριστος, αλλά κάποιο παιδί ή κάποια παιδιά να χρειάζονται διαφορετική μεταχείριση από εκείνη που χρησιμοποιεί για όλα τα παιδιά. Γι' αυτό είναι σωστό, όταν οι γονείς αντιλαμβάνονται ότι κάτι δεν πάει καλά στη σχέση του παιδιού τους με τους δασκάλους του να το συζητούν μαζί τους με ειλικρίνεια και καλοπροαίρετα, ώστε να γίνονται οι αναγκαίες διορθώσεις. 

- Το κοινωνικό περιβάλλον. Παράγοντες που εντοπίζονται στο κοινωνικό περιβάλλον και έχουν σχέση με τα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών είναι οι εξής: 

• Η σύνθεση και η ποιότητα ζωής της κοινωνίας. Οι έρευνες δείχνουν, ότι σε περιοχές όπου ζουν άνθρωποι με χαμηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο ή με διαφορετικές εθνικότητες, θρησκείες, γλώσσες, συνήθειες, τρόπους ζωής κλπ, παρατηρείται αύξηση των προβλημάτων συμπεριφοράς. Το φαινόμενο αυτό υπήρχε πάντοτε, αλλά εντείνεται περισσότερο στις μέρες μας, λόγω της οικονομικής μετανάστευσης. Παρατηρείται δε περισσότερο στους ενήλικες και λιγότερο στα παιδιά, λόγω της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης που εφαρμόζεται τα τελευταία χρόνια στα σχολεία.

• Τα μέσα μαζικής επικοινωνίας (ΜΜΕ) και κυρίως ο τρόπος που αυτά λειτουργούν.Ιδιαίτερα η τηλεόραση, με τη συστηματική χρήση της προπαγάνδας και της διαφήμισης, και με τα πρότυπα που προβάλλει, έχε εξελιχθεί σε επικίνδυνη αντίρροπη διδακτική δύναμη. Το θέμα της τηλεόρασης έχουμε διαπραγματευτεί με τον τίτλο "Η τηλεόραση και το παιδί" και σας έχει αποσταλεί. 

Παρατήρηση.

Στις περισσότερες περιπτώσεις οι εσωτερικοί παράγοντες επηρεάζουν έμμεσα το παιδί. Για παράδειγμα: α) η δίαιτα που επιβάλλεται σε ένα παχύσαρκο παιδί, από μόνη της δεν επαρκεί για να προκαλέσει προβληματική συμπεριφορά. Ωστόσο, του στερεί την ικανοποίηση της ανάγκης του να φάει ό,τι και όσο θέλει. Ο περιορισμός και η στέρηση, σε συνδυασμό με τον έλεγχο που ασκείται και τις παρατηρήσεις που δέχεται, ασκούν καταπίεση και δημιουργούν δυσάρεστα συναισθήματα, τα οποία οδηγούν σε ανεπιθύμητες συμπεριφορές. β) η κακή επίδοση του μαθητή στο σχολείο τον κάνει να αισθάνεται μειονεκτικά, άσχημα. Αλλά αν γονείς και εκπαιδευτικοί δείξουν στο παιδί κατανόηση, συγκαταβατικότητα και ανοχή, και προσπαθήσουν να το βοηθήσουν στα μαθήματα και να ενισχύσουν το αυτοσυναίσθημά του, είναι πολύ πιθανό ότι δεν θα εκδηλώσει ανεπιθύμητες συμπεριφορές. Αντίθετα, αν ασκούν κριτική, με παρατηρήσεις και απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, που μειώνουν το παιδί στα μάτια του και στα μάτια των άλλων, είναι πολύ πιθα-νόν ότι θα αναπτύξει κακή αυτοϊδέα, χαμηλό αυτοσυναίσθημα και αργά ή γρήγορα θα εκδηλώσει ανεπιθύμητες συμπεριφορές. 

2. Πώς προκαλείται η συμπεριφορά 

Ένα ερώτημα που απασχόλησε ανέκαθεν τους ειδικούς είναι το εξής:

- Πώς προκαλείται η συμπεριφορά στο παιδί ;

Η εκδήλωση μιας συμπεριφοράς δεν είναι κάτι απλό. Συντελείται μέσα από περίπλοκη διαδικασία.Είναι φανερό, ότι διάφοροι παράγοντες -βιολογικοί, περιβαλλοντικοί, ψυχολογικοί - οι οποίοι έχουν αναφερθεί παραπάνω, επιδρούν στο παιδί και προκαλούν μια σωματική, ψυχολογική ή άλλη εξωτερικευμένη αντίδραση, η οποία οδηγεί στην εκδήλωση μιας συμπεριφοράς.

 Με την έννοια αυτή θα μπορούσαμε να πούμε απλά ότι: 

α) συμπεριφορά είναι η αντίδραση του παιδιού στα εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα που δέχεται και β) θετικά ερεθίσματα προκαλούν θετικές συμπεριφορές, ενώ αρνητικά ερεθίσματα προκαλούν αρνητικές συμπεριφορές.

Κάθε συμπεριφορά αποτελεί νέο ερέθισμα και προκαλεί άλλες νέες συμπεριφορές. Με τον τρό-πο αυτό έχομε μια συνεχή ροή και ανακύκλωση της συμπεριφοράς. Αν η συμπεριφορά δεν είναι επιθυμητή, και το παιδί δεχτεί υποστήριξη, προσπαθεί να την αλλάξει ή να τη διορθώσει με έλεγχο των αιτιολογικών παραγόντων. Αυτό σημαίνει η ένδειξη 'Διορθωτική ανάδραση'.. Η διαδικασία αυτή δεν είναι βέβαια τόσο απλή όσο φαίνεται. Από τη στιγμή που ένα ερέθισμα (Ε) φτάνει στο παιδί τίθενται σε ενέργεια διάφοροι μηχανισμοί και συγκεκριμένες λειτουργίες.

Συνεπώς, σημαντικό ρόλο για την δημιουργία της αρχικής συμπεριφοράς και των συμπεριφορών που ακολουθούν παίζουν οι επιδράσεις που δέχεται το παιδί από το περιβάλλον του, καθώς και τα ατομικά του χαρακτηριστικά, δηλαδή ο τρόπος που επεξεργάζεται τα ερεθίσματα, τα συναισθήματά του και τα κίνητρα που έχει.

Πηγή:dyslexia-goneis